Wat is systeemdenken?

Systeemdenken is een brede wetenschappelijke stroming die zijn wortels heeft in meerdere vakgebieden; wiskunde, natuurkunde, biologie maar ook in groepsdynamica, organisatie- en veranderkunde.

Het feit dat systeemdenkers steeds teruggaan naar de wetenschappelijke basis fascineert. Systeemdenken heeft ook duidelijke wortels in de geneeskunde. Interventies die je doet in menselijke samenwerkingsverbanden en organisaties moeten doordacht, reflecterend van aard en evidence based zijn. Dat is wat we ook nastreven in ons geneeskundig handelen

Systeemdenken gaat uit van het geheel; het systeem. Het systeem wordt gekenmerkt door elementen die door onderlinge relaties die structuur, samenhang en ordening vertonen. Het is voor systeemdenken goed dat je helder definieert over welk systeem je het hebt (de systeemgrens). Wellicht het allerbelangrijkste van systemen; het geheel is meer dan de som der delen

“Het geheel is meer dan de som der delen” uit MDDSDD, 2019, Kessener en van Oss

Dit prachtige filmpje (inspiratie van Brechtje Kessener organisatieadviseur en docent, SiOO) laat de invloed zien van een diersoort op een geheel ecosysteem

Complexe systemen bestaan ook in de geneeskunde. Denk aan de bloedstelling. Een complex-systeem van stollingsfactoren, eiwitten, bloedcellen, de vaatwand. Het ontbreken van stollingsfactoren geeft problemen; hemofilie als voorbeeld van niet adequaat stollen en bijvoorbeeld factor V Leiden dat juist leidt tot te snel stolsels maken. Al deze complexe factoren dragen bij aan een normale en gezonde bloedstolling. Elke stollingsfactor, eiwit, bloedcel en vaatwand cel draagt bij. Het zijn de onderlinge relaties, de structuur, samenhang en ordening die zorgen voor een trombus (bloedstolsel) op de juiste plek. De omstandigheden om dit hele systeem heen spelen ook een rol. Een gezonde jonge trauma patiënt die afkoelt en in shock raakt ontwikkel stollingsproblemen. Een gezond systeem onder druk (zie ook mijn blog bloedstollend).

Binnen systeemdenken worden een aantal opvattingen en benaderingen onderscheiden; een heel globaal overzicht van de harde systeembenadering (cybernetica) , systeemdynamica, sociaal constructivisme tot groepsdynamische benaderingen volgt hier.

Cybernetica onderzoekt welke wetmatigheden ten grondslag liggen aan zelfregulering van organismen om deze vervolgens door te vertalen naar ontwerp en besturing van machines. Cybernetici leggen veel nadruk op transformatie processen, informatie stromen en (feedback-) relaties tussen elementen.

Systeemdynamica kijkt naar zowel de systeemelementen als de relaties (de organisatiestructuur en de mensen). De systeemdynamica probeert inzicht te geven in de complexe en dynamische samenhang van elementen en relaties door deze weer te geven in een causaal diagram (zie werkvormen; het maken van een causaal diagram; CLD);. Het navolgbaar maken van systeempatronen en dynamiek en hiermee zelfs voorspelbaar maken.

Het sociaal constructivisme gaat ervan uit dat mensen hun eigen wereldbeeld hebben. In een organisatie-systeem betekent dat een in de loop van de tijd ontwikkeld geheel van patronen, relaties, gewoontes, opvattingen en gedragingen die mensen zo vanzelfsprekend gaan vinden en zich naar gedragen. Deze patronen zijn betekenisvol voor mensen die met elkaar in een binnen een geconstrueerde organisatie zitten. Het is deze geconstrueerde betekenis waar je met elkaar naar kan kijken en op kan reflecteren.

De groepsdynamische systeembenadering van systeemdenken vindt zijn oorsprong in de psychiatrie, de psychologie en de antropologie. Deze benadering legt de focus op de onderlinge relaties van mensen in een systeem. Het zijn deze relaties en het intermenselijke gedrag die maken dat we in groepen soms terecht komen vastzittende patronen en irrationaliteit waar we soms zelf maar weinig aan kunnen veranderen. Als groepslid ben je onderdeel en heb je geen zicht op het geheel. Benaderingen uit de systeemtheorie kunnen deze irrationaliteit verklaarbaar en hanteerbaar maken.

Duurzame interventies in samenwerking (groepsdynamica) zijn gebaseerd op systeemdenken. De laatste jaren is er een toegenomen trend geweest van individualisering. ”Als we elkaar goed begrijpen dan kunnen we van zelf samenwerken”. De invloed van het individu op de samenwerking is totaal overschat. Mensen gedragen zich anders in een groep. Elk lid van een groep kan uitstekend functioneren, met elkaar komen ze niet tot resultaat. Vanuit systeemdenken kijk je naar een groep als geheel, de onderlinge relaties die zijn opgebouwd, de patronen die ze met elkaar tot stand brengen. Gedrag dat wordt opgeroepen als reactie op elkaar. De bedoeling en het effect.(zie D&E samenwerken)

“it’s not the person, it’s the system”. Citaat M. Spanjersberg, organisatie psycholoog- en adviseur

De natuurwetenschappelijke benadering. Inzichten vanuit natuurwetenschappen worden -vaak metaforisch-toegepast op organisaties. De complex adaptieve benadering (complex adaptief systeem, zie werkvormen met Glenda Eyong) kijkt naar systemen die het vermogen hebben om te leren en zich aan te passen aan de omgeving. Systemen hebben een aanpassend en reproducerend vermogen. Complex Adaptieve systemen (#CAS) kunnen mensen zijn in een organisatie zijn. Maar ook mieren in een hoop of een zwerm spreeuwen. Door in het verleden ontstane relaties tussen de elementen ontstaan patronen. In het voorbeeld van een groep spreeuwen is dit simpel reken- en gedragsmodel;

Filmpje met zwerm spreeuwen. Een zwerm spreeuwen botst nooit en met elkaar vormen ze een fascinerend schouwspel van patronen. Filmpje van YouTube: Starling Murmuratian 2020 #Geldermalsen.

Een zwerm spreeuwen vliegt altijd met dezelfde snelheid

Elke spreeuw houdt 7 “buren” in de zwerm in de gaten

Een zwerm spreeuwen zoekt gezamenlijk naar een overnachting of voedselplek

Een enkele spreeuw is in een zwerm moeilijker te vangen door een roofvogel

Samen in een zwerm vliegen kost minder energie

In een organisatie helpt de complex adaptieve benadering door te kijken naar gegroeide praktijken en de onderlinge relaties van mensen in een organisatie

Systeemdenken is ontstaan in de jaren 30 en 40 van de twintigste eeuw. Wetenschappers begonnen zich te realiseren dat hun disciplines teveel versnipperd waren. Dat zij wellicht op vergelijkbare manieren probeerden problemen op te lossen, zonder dit van elkaar te weten. . Ludwig von Bertalanffy, de grondlegger van de general system theory, nodigde uit tot het ontwikkelen van een universele systeemtaal van meerdere wetenschappelijke disciplines. Uiteindelijk is de systeemtheorie meer tot ontwikkeling gekomen door het oprichten van de society of general systems research en de Macey Conferences. De Macey conferences in New York werden vanaf 1941 tot 1960 gehouden en hebben een belangrijke bijdrage geleverd op gebied van ontwikkeling van systeemtheorie in meerdere wetenschappelijke disciplines.

In het boek “Meer dan de som der delen (MDDSDD)” kun je uitgebreide informatie vinden over de verschillende stromingen en grondslagen van systeemdenken voor een organisatie als systeem. In mijn blogs zal ik proberen facetten van systeemdenken te vertalen naar ons denken en handelen als medisch professionals, vertaald naar samenwerking, organisatie en verandering.

In mijn aanbod zal ik steeds systeemdenken als leidraad te gebruiken. Op mijn website zal ik niet altijd volledig en soms zelfs beknopt zijn voor de leesbaarheid. Heb je daarom vragen over systeemdenken als basis voor samenwerking- en organisatie vraagstukken ? Bekijk de kennisbank, de blogs of stuur mij een mail. Een gesprek is ook altijd mogelijk, ga dan naar de contact pagina of stuur mij een berichtje via LinkedIn.

Bronnen

1, Meer dan de som der delen

2. Sioo “Systeemdenken in praktijk”

3. Systeemdenken in de praktijk, 2e druk, o.a M Spanjersberg en J.Choy

4. Wikipedia Macey conferences

5. vogelbescherming.nl

6. YouTube “how wolves change rivers”

7. You tube Starling murmuration 2020#Geldermalsen