Evidence Based Samenwerken - Een pleidooi voor systeemdenken
Evidence voor eigen behandeling
In de geneeskunde zijn we het er over eens, dat wetenschappelijke onderbouwing van diagnostiek of behandeling voor onze patiënten de voorkeur heeft. In dit artikel wil ik uitnodigen om op dezelfde manier te kijken naar de onderbouwing voor persoonlijkheidstheorieën en modellen, die beweren zelfinzicht en samenwerking te bevorderen. Dit zijn modellen en theorieën die worden ingezet tijdens opleidingen, heidagen, vakgroep begeleiding of training van management binnen de zorg. Of terwijl onze “eigen behandeling voor samenwerking”. Kleuren- en getallenmodellen die berusten op een korte vragenlijst en geforceerde antwoord keuzes. Met als resultaat een beperkt aantal persoonlijkheden waar deelnemers in verdeeld worden. De redenatie om deze modellen te gebruiken, is omdat het begrijpen waarom je collega anders is, het begin is van een goede samenwerking.
Normale verdeling
Klopt de bewering dat vereenvoudigde persoonlijkheidstesten bijdragen aan individueel inzicht ? Persoonlijkheden verhouden zich in de populatie volgens de normale verdeling. Veel mensen hebben persoonlijkheidskenmerken die niet heel uitgesproken zijn. Mensen zijn niet uitgesproken extravert of introvert. Onder bepaalde omstandigheden vertonen zij meer of minder trekken van een bepaalde karaktereigenschap. De persoonlijkheidstest waar binnen de psychologie de hoogste betrouwbaarheid aan wordt toegekend is HEXACO. Binnen zes dimensies wordt gemeten in 24 subsets met 5 mogelijkheden. HEXACO bevat 204 vragen, de uitwerking ervan is, in handen van een psycholoog, een arbeidsintensief proces. Samenvattend; er zijn veel verschillende persoonlijkheden in een populatie met uiteenlopende persoonlijkheidskenmerken, die zich afhankelijk van de context anders gedragen.
Normale verdeling
Kleuren en getallen modellen
Vereenvoudigde persoonlijkheidstesten zoals getallen- en kleurmodellen bestaan uit vragenlijsten die ultrakort zijn, en gebaseerd op een geforceerde antwoordkeuze. Deze geforceerde keuze mogelijkheden maken dat een deelnemer in een categorie valt. Vanwege de beperkte keuze mogelijkheid komt dit neer op een dichotome curve. Statistische rekenmodellen die gebaseerd zijn op de normale verdeling worden met enige regelmaat op deze modellen toegepast. De vragenlijsten die gebruikt worden zijn niet psychometrisch onderbouwd. Deze persoonlijkheidsmodellen geven het individu dus geen inzicht in eigen functioneren. Om de vergelijking te trekken met HEXACO; bij HEXACO zal de uitslag zijn dat iemand “trekken” vertoond van onder bepaalde omstandigheden. De uitslag van een gevalideerde persoonlijkheidstest zal nooit zijn dat je een kleur bent of een karaktertype hebt.
HEXACO
Van individu naar systeemdenken
Kleur- en getallenmodellen geven geen onderbouwd inzicht voor het individu. Hoe zit dat met de stelling dat individueel inzicht leidt tot een basis voor beter samenwerken ? Om samenwerken beter te begrijpen, is systeemdenken noodzakelijk. De term taaksysteem is hierbij een nuttige definitie. Een taaksysteem is een groep mensen met een gezamenlijk doel, dat door samenwerking wordt bereikt.
Onderstroom
Binnen een taaksysteem ontstaan relaties tussen de leden. Dit gaat vanzelf en onbewust. Relaties tussen teamleden zijn van essentieel belang, zonder groep minder overlevingskansen. In de oertijd was dit al zo. Ons brein is nog steeds zo geprogrammeerd om voornamelijk te concentreren op onderlinge relaties binnen de groep. Het is de relatie tussen deze teamleden die de onderstroom bepaalt.
Bovenstroom
Voor het effectief functioneren van een taaksysteem zijn duidelijke doelen en afspraken belangrijk. Hieruit komen de functionele rollen van de leden per taaksysteem naar voren. Is de energie van leden gericht op de taken in de bovenstroom, dan loopt de samenwerking. Wordt deze energie daar niet voor gebruikt, dan stagneert de samenwerking. Hoewel dit kinderlijk eenvoudig klinkt, gaat het hier mis.
Informatie overdracht
Binnen een taaksysteem dient, naast heldere afspraken en doelen, een effectieve informatie overdracht plaats te vinden. Dit kan alleen wanneer er veiligheid bestaat binnen het taaksysteem. Wanneer taken en rollen onduidelijk zijn, zullen individuele leden bezig zijn met het innemen van hun positie’s vanuit hun overlevingsstrategie. Dit volstrekt onbewuste proces kan een aanzienlijke stagnatie in effectieve communicatie opleveren. Leden reageren niet op de inhoud van de informatie overdracht, maar op elkaar.
Zo werkt een taaksysteem
Een taaksysteem leert door te reflecteren op de effectiviteit van onderlinge communicatie en interactie. Een taaksysteem als geheel leert trager dan een individu. Het kost tijd, commitment en inzet om als taaksysteem een niveau te behalen waar de taken en doelstellingen worden behaald. Binnen een functioneel taaksysteem, is er niet ten alle tijden sprake van begrip voor elkaar en harmonie. Binnen zo’n taaksysteem is er in geval van minder effectief gedrag, een mogelijkheid van leden om hierop te reflecteren en elkaar aan te spreken.
Hoe helpt systeem denken ons ?
Door te kijken met de systeembril kijk je naar processen die zich afspelen tussen leden van een taaksysteem. Om te bepalen of deze processen zich afspelen ten dienste van het doel dat het taaksysteem heeft. Daarmee kijk je naar de effectiviteit van gezamenlijke interactie en communicatie. De bereidheid om individuele belangen opzij te zetten voor het gezamenlijke doel.
Waarom helpen kleuren en getallenmodellen hier niet bij ?
De gezamenlijke kracht van een systeem is altijd sterker dan van een individu. Leden, aangesloten bij een taaksysteem, gedragen zich anders dan als individu. Kleur en getallen modellen benadrukken individuele gedragingen. Zij leveren geen betrouwbare informatie over relaties binnen een taaksysteem (onderstroom). Het kost tijd, inzet en commitment om te werken aan een effectief taaksysteem. Quick fix modellen, zoals kleuren- en getallenmodellen, zijn een vertekening van de complexe realiteit.
Is er evidence voor systeemdenken ?
Binnen systeemdenken zijn er meerdere stromingen die onderzocht zijn op effectiviteit en betrouwbaarheid. Wellicht een van de meest bekende benadering van systeemdenken is een analyse die bestaat uit het maken van een relatie netwerk (triades) vanuit de gezinstherapie (Spanjersberg, Choy). Binnen de organisatiepsychologie zijn meer auteurs die systeemdenken hebben onderbouwd. In elk geval is er voor geen van de kleuren of getallen modellen een wetenschappelijke onderbouwing te vinden.
Samenvattend;
- Sterk vereenvoudigde persoonlijkheidsmodellen en vragenlijsten, meten niets. Zij dragen niet bij aan persoonlijke ontwikkeling en inzicht. HEXACO is een onderbouwde individuele persoonlijkheidstest die bij voorkeur afgenomen wordt door een geregistreerd psycholoog.
- Het gedrag van individuele leden zegt niets over de effectiviteit van een taaksysteem als geheel.
- Effectieve samenwerking kost tijd, inzet en commitment.
- Evidence-based samenwerking is gebaseerd op systeemdenken.
Met veel dank voor het kritisch lezen en beoordelen van dit artikel door Marijke Spanjersberg, organisatie psycholoog en j de Jong, directeur van Tachles.
Literatuur en bronnen
1. De vraag op het antwoord, J.Choy, M Spanjersberg, 2005
2. Systeemdenken in de praktijk, Spanjersberg, van den Hoek, tweede druk, 2016 3. Inleiding in de groepsdynamica, Alblas en Vos, derde druk 2017
4. Meer dan de som der delen, L van Oss en B Kessener, derde oplage November 2022 5. Systems Centered Therapy and systems centered training Y.M. Agazarian 6. A skeptic HR’s Dictionary, the old, the bad and the partially true, P. Vermeren, 2019 7. Measuring the MBTI and coming up short, D.J Pittenger, 2021
8. Belbin revisited, D van Dierendock en R.Groen, European Journal of work and organizational psychology, 2010
9. Competente mensen, incompetente teams, J de Jong 2022
10. Systeemdenken, J. Schaveling at al, 2012
11. Persoonlijkheidstesten, zin of onzin ? Universitaire scriptie, 2018
12. Persoonlijkheid als voorspeller van werkprestatie en contraproductief gedrag, het belang van specifieke persoonlijkheidsmetingen, A.de Vries, R.E de Vries, gedrag en organisatie 2017; 404-427
13. Meta-analytic investigations of the HEXACO personality investigation. Tijdschrift voor psychologie 227(3), 2019, M.Moshagen et al
14. Kijken met de systeembril, M Spanjersberg